استاد مطهری؛ فیلسوف فطرت
سال انتشار:  1393

آیة الله بهشتی، از شاگردان مبرز و برجستۀ استاد شهید مرتضی مطهری است. نه تنها سال ها در محضر استاد مطهری تلمذ و تدرس داشته اند، بلکه رسالۀ دکتری خود را نیز که در باب مقایسۀ مابعد الطبیعۀ ارسطو و ابن سیناست، به راهنمایی آن استاد کم نظیر تدوین کرده اند.

در سخن ناشر چنین می خوانیم:« نوشتاری که تقدیم خوانندگان می شود به قلم دانشمند معزز آیة الله دکتر احمد بهشتی یکی از شاگردان برجستۀ استاد شهید است که سال ها از نزدیک با آن فیلسوف شهید حشر و نشر داشته و پایان نامۀ خود را نیز زیر نظر ایشان نگاشته اند. طبع توصیف شخصیت، رفتار و افکار استاد از زبان چنین شخصیتی بسیار مغتنم است.»

آیة الله بهشتی در مقدمۀ خود بر این کتاب می نویسند:« استاد مطهری از نوادر روزگار بود. او عمری کوتاه و مختوم به شهادت و  بسیار با کیفیت و با برکت داشت. جامعیت او در علوم عقلی و نقلی امتیازی برجسته بود که او را از امثال و همگنان و اقرانش فراتر می برد و دوست و دشمن را به حیرت می افکند. در فقدانش جمعی کثیر به ویژه دو استاد گرانمایه ام یعنی امام راحل و علامۀ طباطبائی غمگین شدند و در سوگ و ماتمش اشک ریختند و جمعی بسیار اندک که خفاش وار چشم دیدن انوار تابناک آن خورشید فروزنده را نداشتند خوشحال گردیدند. نگارنده که سال ها افتخار شاگردی، مجالست، معاشرت و مؤانست با آن استاد گرانمایه و کم نظیر را داشته، از لحاظ علمی، ادبی و اخلاقی از محضر پر فیضش بهره های وافر برده است؛ هر چند از محضر اساتید بزرگوارش، همچون آیة الله بروجردی، امام خمینی و علامۀ طباطبائی قدس الله اسرارهم نیز بهره ها برده است...در این نوشتار می کوشیم نوآوری ها و نواندیشی های آن استاد علامه را در پنج حوزۀ زیر بررسی کنیم:

1.     تدریس

2.     سخنوری و نویسندگی

3.     دفاع از دین در قلمرو عقاید و فروع

4.      قرآن پژوهی و بهره گیری از معارف اهل بیت(ع)

5.     نقد و تبیین اندیشه های کلامی و فلسفی.

در خاتمه توضیح داده ایم که توسعۀ کارکرد فطرت، نظریه ای است که استاد مبدع آن است؛ از این رو او را فیلسوف فطرت نامیده، از خدای متعال درخواست توفیق می کنیم تا در این نوشتار بتوانیم شمه ای از حق بی کران استاد را ادا کنیم.»

انسان و مذهب
سال انتشار:  1350

کتاب « انسان و مذهب»، مشتمل بر یک پیشگفتار و پنج بخش می باشد. در دهۀ 1350 شبهات فراوانی از سوی محافل مارکسیستی و ماتریالیستی علیه دین و باورهای دینی در فضای فرهنگی و فکری کشور منتشر و پایه ها و زیرساخت های عقاید مذهبی را نشانه رفته بود. در این میان، علما و روحانیون بصیر و اسلام شناس با سلاح دانش و برهان به مقابله با امواج شکنندۀ شکوک و شبهات پرداختند و آیت الله بهشتی یکی از این پرچمداران این جنبش فکری بود. وی در صفحۀ پنجم از پیشگفتار نسبتا مفصل خود بر این کتاب می نویسند: « مطالعۀ دین و بحث از تأثیرات فردی و اجتماعی آن و روابطی که میان انسان و دین برقرار است  مخصوصا در جهان امروز سزاوار نیست که متوقف شود. بدون این تردید، این کار در خور شأن صاحبنظران است و هر کسی مجاز نیست در این میدان پر فراز و نشیب تاخت و تاز کند به کاری دست برد که برای آن تخصص و آمادگی ندارد.»     همان گونه که اشاره شد کتاب مزبور، پنج بخش دارد ک به ترتیب عبارتند از: پیوند انسان و دین، نقش اجتماعی مذهب، نقش روانی مذهب، پیوند ناگسستنی ادیان، و اسلام. این کتاب با قطع رقعی به چاپ رسیده است.

پاسخ شبهاتی پیرامون مکتب تشیع
سال انتشار:  1371

تأملات کلامی و مسائل روز
سال انتشار:  1378

« تأملات کلامی و مسائل روز»، یکی از مجموعه آثار حضرت آیت الله بهشتی در موضوعات و مباحث کلام اسلامی است. این کتاب در حقیقت مجموعۀ مقالات استاد در این عرصه تا سال 1378 است که به وسیلۀ فرزند ایشان، جناب حجة الاسلام و المسلمین دکتر سعید بهشتی، گردآوری و تنظیم گردیده است. کتاب از یک مقدمه به قلم دکتر سعید بهشتی و از دو بخش مجزا تشکیل شده است. در مقدمۀ کتاب چنین می خوانیم:« کتاب حاضر که محصول تلاش محققانه و عالمانۀ پدر و استاد والامقام، حضرت آیت الله دکتر احمد بهشتی( مد ظله العالی) است، حاوی مجموعۀ مقالات کلامی ای است که طی سال های اخیر در مجلات مختلف به چاپ رسانده اند. اواخر سال 1376 فکر گردآوری، تنظیم و چاپ آن ها در قالب یک کتاب به ذهن این جانب ـ که سال ها در محضرشان مقدمات علوم حوزوی  و همچنین فلسفۀ اسلامی را فرا گرفته ام ـ خطور کرد. پس از جلب موافقت معظم له، کار گردآوری آن ها به انجام رسید. سپس با عنایت به محتوای مقالات، پیشنهاد تنظیم آن ها در قالب دو بخش:« بررسی برخی از آراء کلامی» و « مسائل روز» مطرح گردید و مورد قبول ایشان واقع شد.»  بخش اول کتاب شامل هفت فصل به شرح زیر  است:« سیری در آراء کلامی استاد شهید مرتضی مطهری، در بارۀ نقد ترجمۀ شادروان الهی قمشه ای از قرآن کریم، مواد ثلاث از امور واقعی است یا اعتباری؟، اندیشه های کلامی و فلسفی جابربن حیان، حدوث و قدم از دیدگاه حکیم متأله لاهیجی، ارادۀ خداوند از دیدگاه شیخ مفید، و بررسی اندیشه های فلسفی و  کلامی خواجۀ طوسی»؛ و بخش دوم، از دوازده فصل به شرح زیر تشکیل شده است:« حق دینی یا دین حق؟، حق و باطل، گوهر و صدف دین، مطالعۀ درون دینی و گوهر دین، اثبات حق نگری و حقانیت دین از راه تأمل در ژرفای آن، حق محض و امحای باطل(1)، حق محض و امحای باطل(2)، حق و تکلیف، میزان ها و مقیاس های حقیقت، آیا تجربه مقیاس حقیقت است؟، جامعیت و کمال دین، و لوازم و آثار هرمنوتیک». 

تجرید( شرح نمط هفتم کتاب « الاشارات و التنبیهات»)
سال انتشار:  1389

جهان بینی اسلامی
سال انتشار:  1359

جهان بینی هر مکتب، شالوده و مبنای باید ها و نباید های آن است. به دیگر سخن، حکمت نظری، پایه و اساس حکمت عملی است. اسلام در مقام آخرین و کامل ترین دین الهی، برای خود جهان بینی خاصی دارد. این جهان بینی را باید از متن آیات و روایات و با اتکا به روش های متقن و دقیق پژوهشی استخراج و استنباط کرد.  در میان متفکران مسلمان، استاد مطهری در پرداختن به موضوع جهان بینی اسلامی و تبیین خطوط و خصوصیات آن، نقشی برجسته دارد. آیت الله بهشتی که سال ها در محضر استاد مطهری تلمذ کرد نیز با الهام از روش استاد خود، همین راه را ادامه داد و با تألیف کتاب « جهان بینی اسلامی» و روشن سازی ابعاد و زوایای دیگری از آن، گام دیگری در این زمینه برداشت. وی در پیش گفتار کتاب، به این نکته اشاره می کندکه جهان بینی هر مکتب باید موضع آن مکتب را در برابر سه موضوع، یعنی جهان، انسان و پدید آورندۀ جهان و انسان مشخص سازد. بر این مبناست که ایشان کتاب جهان بینی را به سه بخش، مباحث مربوط به جهان، انسان، و خداوند تقسیم بندی کرده و به تبیین دیدگاه اسلام در بارۀ این سه موضوع پرداخته است.       

درس هایی از خداشناسی
سال انتشار:  1358

راه تکامل( جلد سوم)
سال انتشار:  1344

کتاب « راه تکامل» ترجمۀ کتاب « التکامل فی الاسلام»، اثر استاد احمد امین عراقی است که در هفت مجلد به زبان فارسی تدوین و توسط گروهی از مترجمین در دهۀ 1340 شمسی و از جمله، آ یت الله احمد بهشتی ترجمه شده است. ترجمۀ جلد سوم به وسیلۀ ایشان انجام شده است.  آیت الله بهشتی، مقدمه ای شش صفحه ای بر این کتاب نگاشته و در آن به تبیین و تشریح رابطۀ گسست ناپذیر علم و دین از یک سو و نیاز ذاتی و فطری بشر به دین از سوی دیگرهمت گماشته است. جلد سوم، حاوی پیشگفتار احمد امین و شامل موضوعاتی مانند: رابط علم و دین، آسمان کبود، سوگندهای خداوند، راه خدا و راه شیطان، اسلام و احضار ارواح، بقای روح بعد از بدن، فلسفۀ معاد، آثار ایمان به روح رستاخیز و مانند آن است. در این کتاب، یک سلسله بحث های جالب در باب مبدأ و معاد، آن هم در پرتو آخرین تحقیقات علمی آن زمان ارائه گردیده و برخی از معجزات علمی قرآن کریم نیز معرفی شده است. به علاوه، دور از هرگونه تعصب و با تکا به فرمول های علمی و مطالعات علمی دانشمندان علوم مختلف، ثابت می شود که بر خلاف ادعای ماتریالیست ها، دین مجموعه ای از خرافات و باورهای موهوم و بی اساس نیست. 

زلال حکمت( مجموعۀ مقالات فلسفی)
سال انتشار:  1391

    کتاب از دو بخش تشکیل گردیده است: بخش اول با عنوان: مباحث فلسفی و شامل مباحثی چون: بصیرت و بصر در حکمت خالدۀ صدرایی، تعالی سیاست در حکمت متعالیه، رابطۀ تطابق صدرایی دین و فلسفه، بررسی عقول عرضیه در فلسفۀ صدرایی، تأثیر اندیشه های دشتکی بر ملاصدرا، نقد و بررسی نظریۀ اتحاد عاقل و معقول، ابن سینا و مسئلۀ حرکت جوهری، ذات غیر متغیر و صفات متغیر در حکمت سینوی، مذهب اعتقادی بو علی سینا، تقسیمات علوم در حکمت سینوی  و صدرایی است.

صنع و ابداع ( شرح نمط پنجم کتاب « الاشارات و التنبیهات»)
سال انتشار:  1379

غایات و مبادی( شرح نمط ششم کتاب « الاشارات و التنبیهات»)
سال انتشار:  1382

در تمهید، بخش ها و فصل های کتاب اجمالا مرور و معرفی شده است. اما  فصول چهل و دو گانۀ کتاب به این قرارند: غنی کیست؟،  نفی غرض از ذات خداوند، تصریح به مقصود، ملک حق کیست؟، تعریف وجود، نفی غرض از جواد و ملک حق، کمال جویی متحرک بالاراده، تعلق غرض به حسن فعل، راه حل نهایی، علت فاعلی حرکت اجرام سماوی، علت غایی حرکت اجرام سماوی، کثرت عقول و مبادی عالیه، رفع دو اشکال صغروی، همانندی نفوس فلکی و نفوس انسانی در تأثیر خیالات، تناهی و عدم تناهی قوه، دوری بودن حرکت حافظ زمان، فرق وصول  و مفارقت، دوری بودن حرکت نامتناهی، وجوب تناهی حرکات قسری، جسم و عدم اقتضای حرکت و سکون، اختلاف قوای فاعلی و حرکت طبیعی، ارتباط اختلاف فاعل ها به محل، وجوب تناهی حرکات طبیعی، عقلی بودن 

فلسفۀ دین
سال انتشار:  1386

فلسفۀ دین، کتابی است که از با روش فلسفی و عقلی به بررسی و تجزیه و تحلیل مفاهیم، گزاره ها، و آموزه های دین مبین اسلام همت گمارده است. این کتاب از یک مقدمه و شش بخش تشکیل شده است.در مقدمه، پیرامون اهمیت و ضرورت پرداختن به فلسفۀ دین و مواجهۀ عقلانی با پرسش های دینی بحث شده و زمینه ها و دلائل تألیف این کتاب بیان گردیده است.

بخش اول به کلیاتی پیرامون مفهوم یا تعریف فلسفۀ دین اختصاص یافته است.در بخش دوم ، حوزه ها و قلمرو های فلسفۀ دین معرفی و تبیین گردیده است. در بخش سوم، مسئلۀ الوهیت از منظر فلسفۀ دین به بحث گذاشته شده است. در بخش سوم، عوالم قبل و بعد بررسی گردیده است. بخش سوم، تجربۀ دینی را مورد واکاوی عقلی قرار داده است. و سرانجام در بخش سوم، فلسفۀ اعجاز از منظر عقلی و فلسفی بررسی گردیده است.

گوهر و صدف دین
سال انتشار:  1386

مبارزات ایدئولوژیک اسلام
سال انتشار:  1358
کتاب « مبارزات ایدئولوژیک اسلام» حاصل چهار سخنرانی حضرت آیت الله بهشتی در سال؟ در مکتب الرضای تهران بوده است. نویسنده در این کتاب به اسلام از نقطه نظر یک دین ضد جاهلیت و تفکرات جاهلی می نگرد و برنامه ها و دیدگاه های رهبر آسمانی اش حضرت محمد( ص) را نیز از این زاویه به بحث می گذارد. وی در مقدمۀ کتاب می نویسد: « ولی بر حسب سنت تغییر ناپذیر الهی، بشری که سخت گرفتار سنت های پوسیدۀ جاهلیت گشته و از هر سو روزنۀ امید نجات به رویش بسته شده، نیازمند است که از عالم غیب، رهبری نجات بخش به کمکش بشتابد و او را با یک انقلاب عمیق و همه جانبه به سوی یک زندگی نوین و سعادت بخش رهبری کند.»   کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه بخش به شرح زیر است: بخش اول: مفهوم اسلام و جاهلیت. در این بخش از موضوعاتی مانند تسلیم جهان هستی در برابر خدا، مفهوم جاهلیت، جاهلیت در قرآن، جاهلیت در بیانات پیشوایان اسلام

 و مسلمین و تأثیر اسلام بر عرب بحث شده است. بخش دوم: جاهلیت در شبه جزیرۀ عربستان. در این بخش در بارۀ اوضاع جغرافیایی عربستان و روابط عرب با ملل جهان و مانند آن سخن به میان آمده است. بخش سوم: جاهلیت در میان مسلمین. در این بخش از مسائلی مانند تضاد همه جانبۀ اسلام و جاهلیت و آینده نگری اسلام سخن گفته شده است

هستی و علل آن( شرح نمط چهارم کتاب « الاشارات و التنبیهات»)
سال انتشار:  1387

      بخش اول در باب اعم بودن موجود از محسوس و شامل فصول زیر است: فصل اول:  استخراج غیر محسوس از دل محسوسات. فصل دوم: اشکال کبروی: آیا انسان از این حیث که دارای اعضاست محسوس است؟ فصل سوم:  غیر محسوس بودن قوای ادراکی و علایق محسوسات. فصل چهارم: غیر محسوس بودن وجود خداوند تعالی.

     بخش دوم در خصوص اقسام علل و احکام آن هاست. این بخش شامل فصول زیراست: فصل پنجم: علل وجود و علل ماهیت. فصل ششم: تفاوت علل وجود و علل ماهیت. فصل هفتم: روابط علل. فصل هشتم: علت نخستین، علت فاعلی.

     بخش سوم به اثبات  واجب الوجود اختصاص یافته و مشتمل بر این فصول است: فصل نهم: تقسیم موجود به واجب و ممکن. فصل دهم: نیاز ممکن در وجود خود به مرجح. فصل یازدهم: استدلال اجمالی. فصل دوازدهم: استدلال تفصیلی. فصل سیزدهم: علت جمله و علت آحاد. فصل چهاردهم: علت در کنار سلسله. فصل پانزدهم: تألیف مقدمات برای انتاج مطلوب.

      بخش چهارم در بارۀ اثبات واجب الوجود و شامل این فصول است: فصل شانزدهم: اختلاف و دوگانگی اشیا. فصل هفدهم: سببیت ماهیت نسبت به صفات. فصل هجدهم: تقریر برهان توحید. فصل نوزدهم: نیاز کثرت افراد یک نوع به علت های فاعلی و قابلی. فصل بیستم: نتیجۀ برهان توحید.

     بخش پنجم در باب خواص واجب الوجود و شامل این فصول است: فصل بیست و یکم: بساطت واجب الوجود. فصل بیست و دوم: نفی ماهیت از واجب الوجود. فصل بیست و سوم: نفی جسم و جسمانیت از واجب الوجود. فصل بیست  و چهارم: نفی اجزای حدیه از واجب الوجود. فصل بیست و پنجم: نفی جنس جوهر از واجب الوجود.

      بخش ششم به نفی ضد و مثل و حد از واجب الوجود اختصاص یافته و شامل این فصول است: فصل بیست و ششم: نفی معنای عام و خاص ضد از واجب الوجود. فصل بیست و هفتم: بیان چند مسئلۀ مهم.

     بخش هفتم در خصوص اثبات واجب الوجود  و شامل این فصل هاست: فصل بیست و هشتم: اثبات علم خداوند.

وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام خمینی( ره)
سال انتشار:  1384