حضرت آیت الله بهشتی از همان اوان نوجوانی، به کارهای قلمی بسیار علاقه مند بودند و حتی به سرودن شعر و نوشتن بحر طویل و نوشتن مقالات، بسیار اهمیت می دادند و همین ها موجب شد که وارد میدان قلم بشوند و به تألیف و ترجمه روی بیاورند. اولین کتاب کوچکی که در دوران طلبگی در شیراز از ایشان به چاپ رسید، « ترجمۀ دعای ابوحمزۀ ثمالی» بود که با قطع جیبی و به قیمت 30 ریال و توسط چاپخانۀ نور شیراز به طبع رسید. به علاوه، برای روزنامه های آن زمان نیز مطالبی می نوشتند و چاپ می کردند. در مصاحبه با « کتاب ماه فلسفه» چنین می فرمایند:
ده سالی که در شیراز بودم، خیلی هم به نویسندگی علاقه داشتم، لذا از هر سوژه ای استفاده کرده، می نوشتم و به روزنامه های شیراز می دادم. گاهی هم می فرستادم تهران. یک روزنامه ای در تهران بود به نام « ندای حق». گاهی می فرستادم برای روزنامۀ دیگری که در شیراز بود به نام « پارس». این مقالات بیشتر، جنبۀ اجتماعی و اخلاقی و دینی داشت و انتظار داشتم چاپ بشود. زمانی که چاپ می شد خیلی خوشحال می شدم. گاهی شاعری می کردم، شـــــعرمی گفتم، ولی نمی نوشتم. بعدا شروع کردم به نوشتن و یادداشت کردن. در شیراز شعری که در مرثیۀ سید نــــورالدین گفتم هنوز که هنوز است در ذهنم مانده است.
آیت الله بهشتی، بعد از آمدن به قم و سپس دانشکدۀ الهیات، باز هم به نویسندگی ادامه می دهند. در دانشکدۀ الهیات، به پیشنهاد یکی از اساتید، چند مقالۀ عربی را ترجمه و به یکی از روزنامه ها ارائه می دهند و همۀ آن ها به چاپ می رسد. در دورۀ دکتری، جلد اول از دورۀ هفت جلدی کتاب « التکامل فی الاسلام» نوشتۀ احمد امین را به صورت مشترک و با تعدادی از دوستان و سپس، جلد سوم را به صورت انفرادی ترجمه می کنند. این ترجمه در سال 1344 توسط مرحوم شیخ محمد آخوندی، صاحب انتشارات دار الکتب الاسلامیه ، واقع در بازار سلطانی تهران، به چاپ می رسد. این اولین اثر قلمی آیت الله بهشتی در قم است.
سال 1342 در آبادان با حضرت آیت الله جعفر سبحانی آشنا می شوند و به تشویق ایشان، همکاری با مجلۀ « مکتب اسلام» را آغاز می کنند. این مجله در آن زمان، تنها مجلۀ دینی و اسلامی در حوزۀ علمیۀ قم بود و شهرت و اعتبار بسیاری کسب کرده بود. ایشان بلافاصله به نوشتن مقالات تربیتی همت می گمارند و در مجلۀ مکتب اسلام به چاپ می رسانند. دلیل تربیتی بودن این مقالات، آن بود که نوشتن آن ها مقارن تحصیلات آیت الله بهشتی در دورۀ کارشناسی ارشد علوم تربیتی در دانشسرای عالی بوده و همین مقالات است که بعد از اتمام، در قالب کتاب هایی مانند: « تربیت کودک در جهان امروز» ، « نسل نوخاسته» ، و « اسلام و حقوق کودک» ، به زیور طبع آراسته شد.
آیت الله بهشتی، ماه رمضان سال 1352 در یکی از مساجد تهران، واقع در آریاشهر( صادقیۀ کنونی) اقامۀ نماز جماعت و منبر داشته اند. آقای شمس فراهانی ـ از ناشرین مطرح تهران ـ در جلسۀ افطار، پیشنهاد ترجمۀ جلد دوم « تفسیر مجمع البیان» را با ایشان در میان می گذارد. بهتر است به دلیل نکات درس آموزی که در این مورد وجود دارد، ادامۀ ماجرا را از زبان خود آیت الله بهشتی در پانزدهمین جلسۀ مصاحبه با رادیو فرهنگ در سال 1382 بشنویم.
ماه رمضان 1352 در یکی از مساجد تهران در آریا شهر(صادقیۀ کنونی) هم نماز می خواندم هم منبر می رفتم. آقای شمس فراهانی که از ناشرین تهران است، با میزبان ما دوست بود. یک شب افطار دعوت شده بود و آمده بود آن جا و من و ایشان یکدیگر را نمی شناختیم، البته او مرا از دور می شناخت. وقتی آمد گفت: به به چقدر خوب شد که من شما را دیدم! من دارم این تفسیر مجمع البیان را ترجمه و چاپ می کنم و به هر کدام از مؤلفین یک جلد داده ام ترجمه کنند. سه هزار تومان هم برای ترجمه می دهم. جلد اول را آقای نوری همدانی ـ از مراجع کنونی ـ و آقای مفتح مشترکا ترجمه کرده اند و من در دو جلد چاپ کرده ام. جلد دوم را هم شما ترجمه کنید. به ایشان گفتم: من حرفی ندارم، برایت ترجمه می کنـم و من سریع هستم در ترجمه، فکر نکن اگر گفتم ترجمه می کنم یک سال طول می کشد، خیر، من یکی دو ماه دیگر تحویلت می دهم! ولی شرط دارد؛ شرطش این است که من خیلی آرزو دارم بروم زیارت بیت الله، ولی پول ندارم، شــما با من عهد کنید که این پول را به من ندهید، بلکه بدهید به یکی از این کاروان های تهران. گفت: من این کــــــــــار رامی کنم و شما هم حتما ترجمه کنید. گفتم: بسیار خوب و خیلی خوشحال شدم. اما حقیقت ایـن بود که یکی دو روز قبلش، شب نشسته بودم این دعا را می خواندم: « وارزقنی حج بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کل عام » . این را کـــــه خواندم یک دفعه به خدای متعال عرض کردم: خدایا من از بچگی هر چه یادم هست همیشه این دعا را خواندم و هـــی گفتم: خدایا امسال و هر سال زیارت خانۀ خودت را نصیبم کن، و تو یک بارش را هم ندادی! چرا باید این طور باشـد؟! ما این همه بخواهیم و هیچ وقت هم انجام نگیرد؟! واقعا این را با دل شکسته ای گفتم! همان شب خواب دیدم کــــــه چمدانم را بسته ام و دست گرفته ام و دارم می روم برای زیارت بیت الله! بعد که بیدار شدم اهمیتی به این خواب ندادم و گفتم: این لابد عکس العمل آن حرف هایی است که در بیداری زدم. و دو روز بعد آقای فراهانی آمد و این صحبــت مطرح شد و فهمیدم که این خواب درست بوده است ! من هم همان تتمۀ ماه رمضان و چند روز بعد از آن، یعنی یک ماهه، جلد دوم را ترجمه کردم و گذاشتم در اختیارایشان...و به هر حال، از برکت آن جلد تفسیر مجمع البیان، ما زیارتی هم مشرف شدیم!
تصویر زیر، حضرت آیت الله بهشتی را در نخستین تشرف ایشان به زیارت بیت الله الحرام در سال 1352 شمسی نشان می دهد.
از دهۀ 1360 به این سو،حضرت آیت الله بهشتی به دلیل علاقۀ وافر به مباحث قرآنی و تفسیر قرآن ، سلسله مباحثی در موضوعات قرآنی نیز می نگارند و آن ها را در قالب کتاب هایی با عناوینی مانند: « انسان در قرآن» ، « مستضعف در قرآن»، « حکومت در قرآن»، « عیسی در قرآن» ، و « منشور عفاف یا تفسیر سورۀ نور» به چاپ می رسانند.
در دورۀ هشت سالۀ نمایندگی مجلس در دهۀ 1360، سلسله مقالاتی را بنا به در خواست مسئولان مجلۀ « زن روز» در بارۀ خانواده و زن می نویسند. این مقالات هر هفته در این مجله چاپ می شد و بیشتر هم جنبه قرآنی داشت. همین مقالات بعدها در قالب کتاب هایی به نام: « خانواده در قرآن» ( اثر برگزیدۀ جشنوارۀ کتاب خانواده در سال 1386 و کتاب درسی بخش خواهران حوزۀ علمی قم) ، « مسائل و مشکلات خانوادگی» ،« مسائل و مشکلات تربیتی» ، و «مسائل و مشکلات زناشویی» به زیور طبع آراسته می شود. افزون بر این، کتاب « زنان قهرمان» را باید به فهرست این کتب مربوط به زنان افزود که پیش از انقلاب در سه جلد و بعد از انقلاب بعد از ویرایش جدید، با عنوان تازۀ « زنان نامدار» در همان سه جلد به زیور طبع آراسته شد.
در همین سال های دهۀ 1360، بنا به درخواست مسئولان ادارۀ تربیت بدنی وزارت آموزش و پرورش از حضرت آیت الله بهشتی، مبنی بر تبیین نظر اسلام در بارۀ تربیت بدنی در مجلۀ « نیرو و نشاط»، سلسله مقالاتی را در این زمینه شروع می کنند. سپس، همین مقالات به صورت کتابی با عنوان: « مبانی تربیت بدنی در اسلام» به چاپ می رسد. با درخواست همین مجموعه به آیت الله بهشتی در زمینۀ معرفی دیدگاه اسلام در خصوص بازی کودکان، مجموعۀ مقالاتی پیرامون این موضوع می نگارند. این مقالات نیز بعد از تکمیل در قالب کتابی به نام: « اسلام و بازی کودکان» چاپ می شود.
بخش دیگر از آثار قلمی آیت الله بهشتی به موضوع فلسفه و کلام مربوط می شود که شامل کتاب هایی مانند: «شرح نمط های چهارم، پنجم، ششم، و هفتم کتاب الاشارات و التنبیهات شیخ الرئیس» در چهار جلد، « تآملات کلامی و مسائل روز» ، « گوهر و صدف دین» ، « زلال حکمت» ـ که این سه جلد به همت فرزند ایشان، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سعید بهشتی، ویرایش و تدوین گردیده ـ ، « فلسفۀ دین» ، « وحیانیت و عقلانیت عرفان از دیدگاه امام خمینی» از جملۀ آن هاست.
در زمینۀ فقه و اصول نیز آثار متعددی دارند که برخی منتشر شده و برخی در دست تکمیل و چاپ است، از قبیل: « النمرقه الوسطی فی شرح خمس عروه الوثقی»، « تحریر الحقیقه فی شرح تحریر الوسیله»، « فقه مقدماتی» در سه جلد، «فقه تخصصی» در دو جلد، « رسالۀ توضیح المسائل»، « کتاب الحج»، « کتاب النکاح، و « اصول فقه نوین»، و مانند آن.
شرح کامل نامه های نهج البلاغه تحت عنوان: « شرح اندیشۀ سیاسی ـ تربیتی علوی در نامه های نهج البلاغه» در هشت جلد نیز از دیگر آثار قلمی آیت الله بهشتی است که بوستان کتاب، آن را چاپ و منتشر کرده است. جلد اول از شرح حکمت های نهج البلاغه نیز از سوی معظم له به اتمام رسیده و قرار است از سوی بوستان کتاب چاچ شود.
آیت الله بهشتی، صدها مقالۀ علمی و تحقیقی در حوزه های مختلف تفسیری، فلسفی، کلامی، فقهی، اصولی، تربیتی، سیاسی، اجتماعی، تاریخی، و مانند آن در مجلات معتبر به چاپ رسانده اند. به علاوه، دیوان اشعارمعظم له نیز در دست تدوین و آماده سازی برای چاپ و انتشار است.